Eigenschap:Toelichting harmonisatierelaties ISO
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
Type eigenschap
:
Tekst
Geldige waarden
:
Weergave op formulieren
:
Tekstvak
Initiële waarde
:
Verplicht veld
:
Nee
Subeigenschap van
:
Geïmporteerd uit
:
Formatteerfunctie externe URI
:
Klik op de button om een nieuwe eigenschap te maken:
A
ISO 42010:2022: ''Architecture Viewpoint'', (Hoofdstuk 3.8 bij bronverwijzing)
<br>
De [https://www.noraonline.nl/wiki/Applicatielaag Applicatielaag] is een ''Architectuurgezichtspunt'' (''Architecture Viewpoint'') in de zin van ISO 42010. Deze laag richt zich op het applicatielandschap van een overheidsorganisatie of domein: registraties, dataservices en software (zoals algoritmen) waarmee publieke dienstverlening wordt gerealiseerd. +
G
ISO 42010:2022: ''Architecture Viewpoint'' (Hoofdstuk 3.8 bij bronverwijzing)
<br>
De [https://www.noraonline.nl/wiki/Grondslagenlaag Grondslagenlaag] is een ''Architectuurgezichtpunt'' (Architecture Viewpoint) in de zin van ISO 42010. Deze laag richt zich op het juridische en normatieve kader van de publieke dienst of organisatie: het stelsel van wetten, beleidskaders, normen en publieke waarden waarop de inrichting van digitale overheidsdienstverlening wordt gebaseerd. +
I
ISO 42010:2022: Architecture Viewpoint, (Hoofdstuk 3.8 bij bronverwijzing)
<br>
De [https://www.noraonline.nl/wiki/IT-Infrastructuurlaag IT-Infrastructuurlaag] is een ''Architectuurgezichtspunt'' (''Architecture Viewpoint'') in de zin van ISO 42010. Deze laag beschrijft de fysieke en logische infrastructuur die het transport van digitale gegevens tussen applicaties mogelijk maakt. +
ISO 42010:2022: Architecture Viewpoint (Hoofdstuk 3.8 bij bronverwijzing)
<br>
De [https://www.noraonline.nl/wiki/Informatielaag Informatielaag] is een ''Architectuurgezichtpunt'' (''Architecture Viewpoint'') in de zin van ISO 42010. Deze laag beschrijft hoe objecten en gebeurtenissen uit de fysieke werkelijkheid worden vertaald naar begrippen, informatieobjecten, datasets en metagegevens die de administratieve werkelijkheid van de overheid vormen. +
N
Het concept van de lagen in het [https://www.noraonline.nl/wiki/NORA%20Vijflaagsmodel NORA Vijflaagsmodel] komt in hoge mate overeen met het ISO 42010-concept van een ''Architecture Viewpoint'', dat bedoeld is om Stakeholderbelangen (concerns) te adresseren vanuit een specifiek perspectief, aan de hand van herkenbare modellen en beschrijvingen.
<br>
Dankzij zijn structuur, methodiek en communicatieve functie voldoet het NORA-vijflaagsmodel in zijn geheel aan de definitie van een ''Viewpoint Structuring Formalism'' in de zin van ISO 42010:
* ''a means of organizing a collection of architecture viewpoints and their views''.
Elke laag in het NORA-vijflaagsmodel is in termen van ISO 42010 te beschouwen als een afzonderlijk gespecificeerd ''Architecture Viewpoint'', gericht op specifieke aspecten van de overheidsdienstverlening (zoals juridische kaders, organisatie- en procesinrichting, informatiemodellen of infrastructuur), en ontworpen om belangen van een specifieke groep belanghebbenden (stakeholders) te adresseren.
<br>
<br>
In ISO 42010 bestaat de formele specificatie van een ''Architecture Viewpoint'' uit meerdere kenmerken, waaronder ''Stakeholder perspectives'', ''Stakeholder concerns'', ''Aspects'' gerelateerd aan die concerns en ''Stakeholders'' die deze concerns hebben. Deze viewpoint-kenmerken worden expliciet of impliciet geadresseerd in de ''Architecrtuurbeschrijvingen'' (Architecture Descriptions, AD's). NORA biedt hiervoor een inhoudelijke handreiking in de vorm van:
* [https://www.noraonline.nl/wiki/Kernwaarden%20van%20Dienstverlening Kernwaarden van Dienstverlening] (Stakeholder perspectives)
* [https://www.noraonline.nl/wiki/Kwaliteitsdoelen Kwaliteitsdoelen] (Stakeholder concerns)
* [https://www.noraonline.nl/wiki/Architectuurprincipes Architectuurprincipes] (Aspects)
* [https://www.noraonline.nl/wiki/Implicaties%20van%20Architectuurprincipes Implicaties van Architectuurprincipes] (Aspects)
Deze elementen helpen bij het formuleren van stakeholder-concerns, het structureren van viewpoints en het specificeren van modelsoorten en relaties, conform ISO 42010.
<br>
<br>
Voor de praktische toepassing biedt NORA het instrument [https://www.noraonline.nl/wiki/PSA%20(Project%20Startarchitectuur) PSA (Project Startarchitectuur)], dat dient als startpunt voor het opstellen van een formele architectuurbeschrijving op basis van de ISO-structuur.
O
ISO 42010:2022: Architecture Viewpoint (Hoofdstuk 3.8 bij bronverwijzing)
<br>
De [https://www.noraonline.nl/wiki/Organisatorische_laag Organisatorische laag] is een ''Architectuurgezichtpunt'' (Architecture Viewpoint) in de zin van ISO 42010. Deze laag richt zich op de bestuurlijke en organisatorische inrichting van overheidsdienstverlening en bevat algemene architectuurcomponenten die relevant zijn voor het afstemmen van organisatiestructuren, processen en samenwerkingsvormen van de afgesproken publieke dienstverlening. +
a
ISO 42010:2022: Stakeholder (Hoofdstuk 3.17 bij bronverwijzing)
<br>
Betrokken actor of partij met belangen (concerns) bij het onderwerp van de architectuur. +
ISO 42010:2022: Concern (Hoofdstuk 3.10 bij bronverwijzing)
<br>
Het NORA-concept “Afspraak” kan in termen van ISO 42010 worden beschouwd als een ''Concern'' dat een Architecture Viewpoint (NORA-laag) moet adresseren, zoals:
* Grondslagenlaag: Juridische en beleidsmatige grondslagen (rechtsgeldigheid) van afspraken; juridische afdwingbaarheid (verbintenissen van partijen).
* Organisatorische laag: Afstemming tussen partijen; samenwerkingsovereenkomsten.
* Informatielaag: Afspraken over informatiestandaarden, metagegevens, gegevenskwaliteit.
* Applicatielaag: SLA's m.b.t. beschikbaarheid van systemen; interfacespecificaties.
* IT-Infrastructuurlaag: Afspraken over netwerkcapaciteit, beveiliging, monitoring (bijv. in clouddienst contracten).
<br>
NB: De afpraken kunnen zelf als een architectuurelement binnen een Model Kind voorkomen (bijvoorbeeld als contract- of SLA-onderdeel in een informatiemodel). +
ISO 42010:2022: Architecture Description Element (AD element, Hoofdstuk 3.4 bij bronverwijzing)
<br>
Concreet modelleerbaar element binnen een architectuurbeschrijving. +
ISO 42010:2022: ''Architecture'' (Hoofdstuk 3.2 bij bronverwijzing)
'''''Vertaling door NORA''''': Fundamentele concepten of eigenschappen van een entiteit in haar omgeving en de leidende principes voor de realisatie en evolutie van deze entiteit en de daarmee samenhangende levenscyclusprocessen.
<br>
De uitdrukking ‘concepten of eigenschappen’ wordt in de ISO-definitie van ''Architectuur'' gebruikt om twee verschillende filosofieën mogelijk te maken. Deze twee filosofieën zijn:
* ''Architectuur'' als concept: waarbij architectuur een conceptuele voorstelling van een entiteit in iemands gedachten is
* ''Architectuur'' als eigenschap: waarbij architectuur een eigenschap of kenmerk is van een entiteit van belang.
<br>
De levenscyclus van een entiteit wordt gevormd door een reeks onderscheidbare fasen. Binnen elke fase vinden processen plaats die bijdragen aan de transitie van de entiteit door haar bestaan. Als ISO 42010 spreekt over de levenscyclusprocessen van een entiteit, worden daarmee processen bedoeld die binnen de verschillende fasen van de levenscyclus plaatsvinden en bijdragen aan de realisatie en evolutie van de entiteit. Dit verklaart waarom ISO 42010 expliciet spreekt over “governing principles for the realization and evolution of this entity and its related life cycle processes”, waarmee ze de processen binnen de levenscyclus van de entiteit bedoelen.
<br>
<br>
'''''Vertaling van relevante ISO 42010 begrippen door NORA (informeel)''''' :
* ''Architectuurweergave'' (Architecture View): Informatieonderdeel dat een gedeelte van een architectuurbeschrijving omvat.
* ''Architectuurgezichtspunt'' (Architecture Viewpoint): Een set van afspraken voor het opstellen, interpreteren en toepassen van een architectuurweergave om één of meerdere aandachtspunten van belanghebbenden te kaderen.
* ''Architectuurbeschrijving'' (Architecture Description, AD): Werkproduct dat wordt gebruikt om een architectuur uit te drukken.
* ''Aandachtspunt'' (Concern): Kwestie van relevantie of belang voor een belanghebbende.
* ''Belanghebbende'' (Stakeholder): Rol, positie, individu, organisatie of klassen daarvan, die een belang, recht, aandeel of aanspraak hebben op een Entiteit van belang.
* ''Entiteit van belang'' (Entity of Interest, EoI): Iets wat wordt overwogen, beschreven, besproken, bestudeerd of anderszins behandeld bij het opstellen van een architectuurbeschrijving.
* ''Overeenstemming'', alternatief: ''Relatie'' (Correspondence): Geïdentificeerde of benoemde relatie tussen twee of meer elementen van een architectuurbeschrijving.
* ''Aspect'' (Aspect): Onderdeel van het karakter of de aard van een entiteit.
* ''Belanghebbendenperspectief'' (Stakeholder Perspective): een manier van denken over een Entiteit van belang, vooral in relatie tot de aandachtspunten van belanghebbende.
ISO 42010:2022: Model Kind (Noofdstuk 3.15 bij bronverwijzing)
<br>
In termen van ISO 42010 is een NORA architectuurpatroon géén zelfstandig kernbegrip, maar kan worden opgevat als (een onderdeel van) het Model Kind: het beschrijft herbruikbare structuren en regels voor modelleren van oplossingen en het construeren van Architecture Views. +
b
Geen directe mapping op een ISO 42010-concept +
ISO 42010:2022: Architecture viewpoint (Hoofdstuk 3.8 bij bronverwijzing)
<br>
In termen van ISO 42010 is beheer geen formeel gedefinieerd element, maar het representeert activiteiten en handelingen gericht op het instandhouden of verbeteren van bepaalde aspecten van een Entity of Interest (EoI). Beheer adresseert daarbij operationele en beheersmatige concerns van typische stakeholders, zoals beheerders, gebruikers en servicemanagers
<br>
<br>
Een beheergerichte beschouwing van een EoI kan (in ISO-termen) worden vormgegeven via een of meer Architecture Viewpoints, zoals een Operations Viewpoint, Lifecycle Viewpoint, of Governance Viewpoint, afhankelijk van het beoogde Stakeholder perspectief en de relevante concerns. +
ISO 42010:2022: EoI, Concern, Architecture viewpoint (Hoofdstukken 3.9, 3.12, 3.8 bij bronverwijzing)
<br>
ISO 42010 specificeert het begrip Entity of Interest (EoI) als het object waar een architectuurbeschrijving betrekking op heeft, maar termen als “beheerde infrastructuur” worden niet als afzonderlijke concepten gedefinieerd. Wel kan het concept impliciet begrepen worden als een samenstelling van AD-elementen binnen een infrastructuur-gerelateerde Architecture Viewpoint:
* Entity of Interest (EoI): de infrastructuur van dienstverlener (technisch en organisatorisch) kan worden beschouwd als de EoI, of onderdeel daarvan.
* Concerns: betrouwbaarheid, beschikbaarheid, onderhoudbaarheid, controleerbaarheid.
* Typische Stakeholders: beheerders, dienstverleners, systeemarchitecten, service managers, contracteigenaren.
* Architecture Viewpoint: Infrastructuurviewpoint (NORA IT-infrastructuurlaag) of Service/ Operation Viewpoint waarin infrastructuur centraal staat. +
ISO 42010:2022: Concern, Aspect, Stakerholder Perspective, Reference, Architecture Viewpoint (zie Hoofdstuk 3 bij bronverwoijzing)
<br>
In termen van ISO 42010 is “beleid” geen afzonderlijk begrip, maar een belangrijke bron van concerns die in de architectuur moeten worden geadresseerd. Beleid beinvloed stakeholderperspectieven op een EoI (entity of interest) op strategisch, tactisch of operationeel niveau en wordt in architectuurbeschrijvingen gerepresenteerd via Viewpoints, Concerns, Aspecten, of als Referentie-informatie:
* Concern: beleid genereert stakeholder-concerns, zoals: conformiteit (voldoen aan het wachtwoordbeleid, AVG, of toegankelijkheidsrichtlijnen), naleving van afspraken, gebruik van verplichte normenkaders (lijsten van Forum Standardisatie), enz.
* Stakeholder Perspective: beleid in de context van publieke dienstverlening kan een bestuurlijk of politiek perspectief representeren van wetgevers, beleidsmakers en toezichthouders, of van een specifieke (semi)overheidsorganiisatie die publieke diensten verleent;
* Aspect: de inhoudelijke focus van beleid (bijv. informatiebeveiliging, duurzaamheid) kan als aspect gelden.
* Entity of Interest (EoI): datgene waarop beleid betrekking heeft, zoals: diensten, processen, informatievoorziening, infrastructuur.
* Reference: beleid kan als referentiedocument worden opgenomen in architectuurbeschrijvingen (bijv. via PSA).
* Architecture Viewpoint: beleid kan aanleiding zijn voor specifieke viewpoints zoals een Compliance Viewpoint (bijv. NORA Grondslagenlaag), of Security Viewpoint (NORA Thema-architectuur). +
ISO 42010:2022: Architecture Description Element (AD element) (Hoofdstuk 3.4 bij bronverwijzing)
<br>
“bericht” is geen zelfstandig gedefinieerd concept in ISO 42010, maar kan wél worden gemodelleerd binnen een model kind en vanuit meerdere architectuurgezichtspunten (viewpoints), zoals de lagen van het NORA-vijflaagsmodel.
<br>
<br>
Afhankelijk van het gebruikte model kind en het perspectief van de laag, wordt een bericht met verschillende typen architectuurelementen gemodelleerd. Bijvoorbeeld:
* als een informatieobject in de NORA Informatielaag, indien de semantiek en inhoud van het bericht centraal staat;
* als een dataset of onderdeel van een data service in de NORA Applicatielaag, wanneer berichten bijdragen aan gegevensverwerking;
* als een technisch berichtformaat zoals een XML-bestand of API-payload in de IT-infrastructuurlaag, gericht op transport en technische interoperabiliteit.
<br>
In ISO 42010-termen wordt een bericht daarmee onderdeel van een modelsoort (model kind) dat architectuurelementen, hun eigenschappen, relaties en gedrag beschrijft binnen het kader van een concern en viewpoint. +
ISO 42010:2022: concern, aspect (Hoofdstukken 3.9 en 3.10 bij bronverwijzing)
<br>
"bevoegdheid” is geen zelfstandig concept in de terminologie van ISO 42010, maar is sterk gerelateerd aan een aspect (aspect of concern) van een Entity of Interest (EoI), vooral binnen viewpoints die zich richten op governance, autorisatie en verantwoording.
<br>
<br>
In het NORA-vijflaagsmodel komt bevoegdheid met name terug in:
* Grondslagenlaag: Welke wet- of regelgeving regelt deze bevoegdheid?
* Organisatorische laag: Wie mag taken uitvoeren? Welke rol hoort bij welke bevoegdheid?
* Informatielaag: Hoe wordt vastgelegd wie bevoegd is (bijv. in gegevensmodellen of registraties)? +
ISO 42010:2022: Architecture Description Element (AD element), model kind (Hoofdstukken 3.4 en 3.15 bij bronverwijzing)
<br>
NORA bouwsteen is geen zelfstandige begrip in ISO 42010-termen, maar sluit conceptueel aan bij AD-element binnen een model kind. Bouwstenen vertegenwoordigen herbruikbare structuren die kunnen herkenbaar worden gemaakt in de architectuur views binnen ISO-conforme architectuurbeschrijvingen, mits correct gespecificeerd binnen het betreffende model kind en viewpoint. +